3. Gevolgen van de klimaatverandering

Doel: Leerlingen begrijpen de wereldwijde gevolgen van klimaatverandering, zoals stijgende temperaturen, smeltend ijs, en klimaatextremen.

"Klimaatverandering is geen ver-van-je-bed-show — de gevolgen zijn vandaag al voelbaar, overal ter wereld én ook hier bij ons. Denk aan hittegolven, overstromingen, ... . Van smeltende ijskappen tot extreme weersomstandigheden: onze planeet verandert razendsnel. Maar wat betekenen die veranderingen nu precies voor mens, dier en natuur?  

Stijgende temperaturen

Tot op heden

De gemiddelde temperatuur op aarde is sinds het pre-industriële tijdperk (rond 1880) boven land met ongeveer 1,5 °C gestegen. Temperatuur aan het oppervlak van de oceanen is met 0,5°C gestegen. De opwarming verloopt zoals jullie weten sneller boven land dan boven zee, omdat de opname van warmte door oceanen trager verloopt. 

 Gemiddeld is de laatste 100 jaar de temperatuur met 1°C gestegen. Dit lijkt misschien weinig, maar het heeft enorme gevolgen voor ecosystemen en het wereldklimaat.

Vooral het noordpoolgebied warmt snel op. Door het smelten van zee-ijs verandert het witte ijsoppervlak, dat zonlicht weerkaatst, in donker water dat zonlicht absorbeert. Hierdoor ontstaat het zogenaamde albedo-effect, dat de opwarming nog verder versnelt.

Evolutie in de toekomst

In alle scenario’s stijgt de temperatuur ten opzichte van de periode 1850-1900, maar het verschil zit in hoe sterk. Alleen in het scenario SSP1-1.9, met zeer lage uitstoot, blijft de opwarming onder de 1,5 °C — het doel dat landen in 2015 tijdens de klimaatconferentie van Parijs hebben afgesproken. Volgens veel wetenschappers lijkt het steeds onwaarschijnlijker dat we dit scenario nog kunnen halen. In het worst case scenario SSP5-8.5 stijgt de temperatuur tegen 2100 met bijna 5 °C, met zware gevolgen wereldwijd.

 

Onderstaande afbeelding geeft je al een goed beeld van de gevolgen van de klimaatverandering. Onder de afbeelding op deze pagina ontdek je de belangrijkste effecten — dichtbij én wereldwijd.

Smeltend ijs en stijgende zeespiegel

Door de hogere temperaturen smelt het ijs op aarde in toenemende mate, met grote gevolgen:

  • Landijs, zoals gletsjers en ijskappen in Groenland en Antarctica, draagt bij aan de stijging van de zeespiegel. Wanneer dit ijs smelt, stroomt het smeltwater in de oceanen, waardoor het volume van het zeewater toeneemt.

  • Zee-ijs, zoals het pakijs (drijvend ijs) op de Noordpool, draagt niet rechtstreeks bij aan de zeespiegelstijging omdat het al in het water ligt. Maar het verdwijnen ervan versterkt het albedo-effect.

  • Thermische expansie speelt een grote rol: warmer oceaanwater zet uit, wat de zeespiegel extra doet stijgen.

 

Voor België betekent dit dat de zeespiegel tegen 2100 in het slechtste scenario tot 1 meter kan stijgen. Daarom worden aan de kust maatregelen genomen, zoals het verhogen van dijken en het aanleggen van gecontroleerde overstromingsgebieden.

Permafrost

Permafrost is grond die het hele jaar door bevroren blijft (vooral in Siberië, Alaska en Noord-Canada). Door opwarming begint deze permafrost te ontdooien, waardoor organisch materiaal begint te ontbinden. Hierbij komen de broeikasgassen CO₂ en methaan vrij. De gevolgen hiervan zijn aanzienlijk.

Klik op de afbeeldingen hiernaast om meer te lezen over de gevolgen van het ontdooien van de permafrost. Lees dit zorgvuldig door want de info heb je straks nodig om de opdracht te kunnen maken!

Oceaanstromen in gevaar

De oceaan speelt een belangrijke rol in het reguleren van het klimaat via stromingen zoals de thermohaliene circulatie (waaronder de Golfstroom).

Klik op de afbeelding hiernaast en raadpleeg de bijhorende bron om te ontdekken welke gevolgen klimaatverandering kan hebben voor de oceanen.

Klimaatzones en verspreidingsgebieden van planten en dieren verschuiven

Door klimaatverandering verschuiven klimaatzones naar de polen en naar grotere hoogtes.

  • Planten en dieren die afhankelijk zijn van een bepaald klimaat, trekken mee — als ze dat kunnen.

  • Soorten die niet snel genoeg kunnen migreren (zoals bomen of amfibieën) lopen risico op uitsterven.

  • In het Amazonegebied kan bij een opwarming van 2 °C al 43% van de plantensoorten verdwijnen. Bij een opwarming van 4,5 °C stijgt dit cijfer tot 69%, wat enorme gevolgen heeft voor biodiversiteit, zuurstofproductie en het wereldwijde klimaat.

  • In het Middellandse Zeegebied zullen ook daar veel planten veel hinder vinden en tot bijna de helft van de zoogdieren zou kunnen verdwijnen bij een opwarming van 4,5°C.

Klik op onderstaande link en lees de eerste twee deeltjes door (zie linkerkolom op de webpagina).

Terugkoppelingsmechanismen

Klimaatsystemen bevatten mechanismen die opwarming kunnen versterken of juist afremmen. Hieronder vind je een causaal diagram van een positieve terugkoppeling en dus de opwarming van de aarde versterken.

  • Positieve terugkoppeling 

    • Smelten van ijs. Minder ijs betekent minder weerkaatsing van zonlicht ➜ meer opwarming ➜ nog meer ijs smelt ➜ vicieuze cirkel.

  • Negatieve terugkoppeling:

    • In sommige situaties kunnen planten, vooral in koudere regio’s, sneller groeien bij meer CO₂ in de lucht, waardoor ze extra CO₂ opnemen. Dit kan het effect van opwarming enigszins vertragen, maar is vaak onvoldoende om de schade echt te keren.

Klimaatextremen

Klimaatverandering leidt tot meer en hevigere weersextremen. Als je op de kaart klikt wordt ze uitvergroot.

We zien meer hittegolven, droogtes, orkanen, overstromingen en zware regenval.

  • Deze extremen treffen vooral kwetsbare regio’s, zoals delen van Azië, Afrika en het Caraïbisch gebied, waar mensen minder middelen hebben om zich aan te passen.

  • Denk aan verwoestende moessons in Zuid-Azië, stormvloeden bij tropische cyclonen, en bosbranden in droge gebieden zoals Australië en het westen van de VS.

  • Deze extremen veroorzaken schade aan infrastructuur, verstoren voedselproductie en zetten druk op gezondheidszorg en migratie.

Opdracht

Ga aan de slag met de opdracht over de gevolgen van de klimaatverandering. Neem rustig de tijd om de informatie goed te lezen en te begrijpen, zodat je de vragen correct kunt beantwoorden. Succes, en ontdek hoe klimaatverandering onze wereld nu al verandert !

Beantwoord de vragen in de opdracht. Ze helpen je inzicht te krijgen in de verschillende gevolgen van klimaatverandering: van stijgende temperaturen tot smeltende ijskappen, en van verschuivende klimaatzones tot extremere weersomstandigheden. Klik op het bookwidgets-symbool en de opdracht start automatisch.
Lukt het niet om de bookwidget te openen door beveiligingen op je laptop? Ga dan naar Oefeningen op Smartschool en kies daar de oefening 'Oefening 3 Gevolgen van  klimaatverandering'.